دانلود رایگان جزوات حقوقی و وکالت چاپ و نشر پدیدار

مبانی عدالت ازدیدگاه اسلام

اهمیت عدالت در اسلام تا به انجاست که هیچ قانونی در نظام اسلام نیست، مگر این که از عدل سرچشمه گرفته باشد. لذا عدالت در اسلام از اصولی است که تخصیص بردار نیست )سبحانی،معالم 524 ( در یک محتوای کلی می توان گفت که نیاز به - الحکومه الاسلامیه، ص 529 عدالت از دید اسلام دو جهت است اول این که زندگی اجتماعی در بشر تکامل یافته نیست و این عدالت است که هم راه تکامل را هموار می سازد و هم در نهایت، مقصود این تکامل است . دوم از این جهت که رفتار بشر تحت تاثیر خواسته های درونی او است و این خواسته ها با رعایت حقوق دیگران تطابق ندارد. بلکه غالبا در خلاف جهت آن است. لذا بر این اساس است که در اسلام کنترل فردی و کنترل اجتماعی را در راستای تحقق عدالت، از اهداف اساسی دین بر شمرده است. عدل به مفهوم اجتماعی اش در قرآن هدف نبوت معرفی شده است ))لقد ارسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط )حدیدآیه 24

ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آن ها کتاب )آسمانی( و میزان )شناسایی حق از باطل( نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند(( و همچنین به مفهوم فردی اش مبنای معاد است ))و نضع الموازین القسط لیوم القیام)انبیاء 57 (:ما ترازوی عدل را در روز قیامت برپا می کنیم (( لذا بر این اساس است که می گوییم اقامه قسط و عدل در میان مردم طبق بیان قرآن کریم هدف بعثت انبیا بوده است و این هدف بزرگ، تنها با قدرت و حکومت به دست آمدنی است )حکیمی، ج 2، ص 524 ( اصولا در اسلام عدالت مبتنی بر ایمان است چنانچه شهید مطهری درباره رابطه بین ایمان و عدالت معتقد است)) ایمان به خداوند زیر بنای اندیشه عدالت و حقوق ذاتی مردم است و بهترین ضامن اجرای عدالت ایمان است(() ) مطهری، سیری در نهج البلاغه، ص 225

7

مبانی وبایسته های عدالت ازدیدگاه نهج البلاغه

بحث عدالت در اندیشه های امام علی)ع( مبحث بسیار گسترده و عمیقی است،در نگاه امام علی)ع(، عدالت، رأس و هستة اصلی و به مثابه شیره ایمان و سرچشمه همه خوبی هاست . ))العدل رأس الایمان و جماع الاحسان.(( )خوانساری شرح غررالحکم ودررالکلم، ج 2، ص 43 ( در واقع در نگاه ان حضرت ازسویی، عدالت با اعتقاد و اندیشة آدمی گره خورده و از سوی دیگر جمع کننده خوبی ها توصیف شده است. بنابراین،ایشان محک ایمان، را بر اساس عدالت می داند واز دیدگاه او مؤمن، کسی است که الزاماً از خصلت ناب عدالت برخوردار بوده و همواره بر مرکب عدالت حرکت می کند . شخصیتی که نامش قرین عدالت بوده و نه تنها امام معصوم شیعیان است، بلکه در تاریخ بشریت به عنوان یک متفکر، اندیشمند و سیاستمداری موحد مطرح بوده است. مجسمه عدل و مساوات، شیفته حق و انصاف، نمونه کامل بشردوستی و رحمت و محبت و احسان، است تا انجا که حتی دیگران در باره اش گفتند قاتل او همان عدل و مساواتش بود )و قُتل فی محرابه لشدّة عدله(در نگاه آسمانی اوعدالت ارزش و بزگواری ) است ) قزوینی، بقاء وزوال دولت درکلمات سیاسی امیرمومنان )ع(،ص 97 پیروزی و عزت و کرامت است. برترین موهبت هاست. محکمترین بنیان است. سبب دو چندان شدن برکت ها و خیرات، است مایه پیوند است ) خوانساری،شرح غررالحکم ودوررالکلم ، ج 4، ص 475 ( سبب اصلاح مردم، است مایه اصلاح امور است و از همه بالاتر ان را میزان و ترازوی خداوند می داند )محمدی ری شهری ، میزان ) الحکمه، ج 2 ، ص 74

اهمیت عدالت در نزد ان حضرت تا انجاست که وقتی از آن حضرت می پرسند آیا عدل برتر است، یا جود؟ می فرماید : ))عدالت، کارها را بر موضع خود می نشاند و بخشش، کارها را از جهتش خارج می کند . عدالت، سیاستگذار و تدبیرکننده ای عام المنفعه است. اما جود، کاری عارضی به نفع خواص. پس عدل، شریفتر و افضل است(()دشتی، ترجمه نهج البلاغه ،ص 532 ( به این ترتیب، می بینیم که امام )ع(نیز عدالت را آنگونه که مشهور است تعریف می فرماید: عدل آن است که هر چیز و هر کاری، در موضع شایستة خودش قرار گیرد اما جود، شیء را از جهت خودش خارج می کند . امام)ع( در مقایسه عدل و جُود، عدل را ترجیح داده و استدلال نموده اند که جود و بخشش گرچه خصلتی ممدوح و قابل ستایش است، ولی همه جا کاربرد ندارد و همیشه نمی توان از ان یاری جست. چه بسا که جود و بخشش، سبب برهم زدن نظام عدالت در اجتماع شود. و در کنار جود، ممکن است حقی از افرادی دیگر 8 تضییع گردد. اما در عدل چنین نیست. اگر حق واقعی هر انسانی داده شود به احدی ظلم نشده و حقی از کسی ضایع نگشته است.

لزوم رعایت عدالت

به هرحال انسان ازنظر قرآن به دور از هرگونه گرایش و تمایلات دینی و مذهبی برای دست یابی به هرنوع کمال و رشد وبالندگی و نظم اجتماعی و ده ها هدف و مقصد دیگری لازم بلکه موظف است که عدالت را در زندگی مراعات کند. )بقره آیه 242 و نیز نساء آیات 2 و 9 و 44 و 244 و مائده آیه 4 و انعام آیه 242 و نحل آیه 93 و آیات دیگر( خداوند برای اهمیت بخشی به مفهوم عدالت و تأثیرگذاری در رفتار مسلمانان و بهادهی به جایگاه و ارزش عدالت در زندگی مسلمانان از آنان می خواهد که عدالت را در همه حوزه های زندگی و نسبت به همگان حتی دشمنان در اوج جنگ و خونریزی مراعات کنند. به این معنا که مسلمانان مجاهد موظف به رعایت اصول عدالت حتی در جنگ و نسبت به دشمنان خود هستند. )بقره آیه 293 و 295 و مائده آیه 2و 4( در ارزش و اهمیت عدالت همین بس که رعایت آن از سوی مردم شایسته تر از احسان و نیکی و بخشش به خویشاوندان دانسته شده )نحل آیه 93 ( و برپایی آن از اهداف اصلی دعوت پیامبر )شورا آیه 24 ( قرار داده شده و هدف بعثت و فرستادن پیامبران از سوی خداوند آشنایی مردم با اصول عدالت و حقوق مبتنی بر آن و آموزش و مدیریت عملی برای ایجاد جنبش های مردمی برای اجرای آن دانسته شده است.)سوره حدید آیه 24 (خداوند در آیه 4 سوره نساء رعایت عدالت را در روابط خانوادگی تأکید می کند و جواز هرگونه تعدد زوجات را مشروط به رعایتآن در نفقه قرار می دهد و در آیه 52 سوره مائده و 93 سوره نحل و 4 و 5 سوره الرحمن، رعایت عدالت را موعظه می کند و مردمان را برای اجرای آن پند می دهد.در آیات 54 و 43 سوره نور خداوند خود را به عدالت می ستاید و این که هرگز کسی نمی بایست ترسی از بی عدالتی از سوی خدا و رسولش)ص( داشته باشد.ازنظر قرآن بنیان جامعه و همگرایی و نظم و ثبات اجتماعی بر عدالت است وحاکمان و دولتمردان موظف هستند که عدالت را در جامعه نهادینه و اجرا کنند و از هرگونه ظلم و ستم و بیداد پرهیز نمایند. )نساء آیه 44 (خداوند در آیات بسیاری چون نساء 4 و 44 و 227 مردمان را به سوی برپایی و رعایت عدالت دعوت می کند و در آیه 72 سوره نحل دعوت به عدل از سوی مردم رامهمترین نشان انسانهای ارزشمندی شمارد.

9

حوزه هاي عدالت وانصاف

عدالت اختصاص به حوزه ای از حوزه های زندگی ندارد و چنان که بیان شده است بنیان نظام آفرینش و هم چنین قوانین و تشریعات الهی بر پایه آن نهاده شده است. بر این اساس در همه حوزه های زندگی می بایست اصل عدالت مورد توجه و رعایت قرار گیرد.از این روست که عدالت در حوزه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی، خانوادگی، شخصی، و نسبت به خرد و کلان و دارا و ندار و معتبر و غیرمعتبر مورد تأکید قرار گرفته و از هرگونه بیدادی هشدار و پرهیز داده شده است.خداوند در آیات 24 و 24 سوره شوری رسالت پیامبر)ص( را در راستای رفع تبعیض ها و ایجاد عدالت در جامعه بشری برمی شمارد و توضیح می دهد که رفتار عادلانه میان طبقات و اقشار مختلف اجتماعی در مقام تبلیغ، هدایت و اجرای شریعت از وظایف وی شمرده شده است.

عدالت درخانواده

در حوزه خانوادگی خداوند دستور می دهد تا نسبت به حقوق زنان عدالت را مراعات نمایند )نساء آیه 227 ( و همه حقوق ایشان را براساس آن پرداخت نمایند؛ زیرا عدالت در خانه به ویژه در مسایل مالی و نفقه موجب می شود تا عنصر گرایشی در میان اعضای خانواده تقویت شود و مهر و محبت و در نتیجه آن احسان و ایثارگری در میان آنان رشد یابد. در حقیقت گام نخست دست یابی به مقام احسان آن است که انسان در خانه و خانواده مراعات عدالت را بکند تا زمینه درستکاری و راست آزمایی فراهم آید و مهر و محبت در خانه رشد و یا تداوم یابد و بستری برای احسان و ایثار زن و شوهر نسبت به یک دیگر فراهم شود.لزوم رعایت عدالت در میان زنان متعدد از سوی شوهر )نساء آیه 4( و پرداخت مهریه به همسر هنگام مطالبه آن )نساء آیه 5( و اکتفا و بسندگی به یک همسر یا بهره گیری از کنیزان برای جلوگیری از ظلم و ستم و انحراف از عدالت )نساء آیه 4( از جمله آموزه های قرآنی در حوزه

عدالت در خانواده است. خداوند در آیه 229 سوره نساء به این نکته توجه می دهد که انسان ها نمی توانند در حوزه مهر و محبت قلبی نسبت به همسران متعدد خویش مراعات عدالت کنند و این امری است قلبی و بیرون از اراده بشر از این روست که از آنان خواسته شده تا دست کم در حوزه امور اقتصادی و اموری دیگر مراعات عدالت نمایند و از آن دور و منحرف نشوند.

عواملوموانعاجرايعدالت

خداوند ایمان به خدا وتوحید و ربوبیت والهی )نساء آیه 244 و مائده آیه 4( و تقوای الهی )بقره آیه 295 و 242 و نساء آیه 229 ( و توجه به علم الهی و اعتقاد به آگاهی و دانایی الهی )نساء آیه 227 و 244 ( و 11 قدرت و توانایی عملی مردم برای اجرای آن )حدید آیه 44 ( در کنار توجه به کیفر شدید خداوند )مائده آیه 2( یعنی توجه به معاد و بازخواست )اعراف آیه 29 ( را از مهم ترین علل و عوامل اجرایی عدالت از سوی مردم و جامعه بر می شمارد.چنان که دشمنی و کینه با یک گروه )مائده آیه 2( و سودجویی )انعام آیه 242 و هود آیه 45 الرحمن آیات 7 و 9( و ناتوانی در هزینه زندگی و فقر )نساء آیه 4( و هوای نفس و پیروی از آن )نساء آیه 244 و مائده آیه 54 و شورا آیه 24 ( را در کنار عدم باور به توحید و علم و قدرت خداوندی و معاد را عامل بازدارنده اجرای عدالت و مانع اصلی آن می شمارد.

انصاف

انصاف که از زیباترین خصلت های اخلاقی است وبه معنای عدالت ورزی واجرای قسط واقراربه حقوق مردم وادای آنهاست واین که هرخیری را برای خود می خواهم برای دیگران هم بخواهم وهر زیان وضرری که برای خود نمی پسندم، برای دیگران هم نخواهم .

انصاف ازدیدگاه قرآن

برخى از مردم در مقام سخن یا اداى شهادت چنانچه منافع خود یا نزدیکان خود را در معرض خطر هنگامى « : ببینند به سادگى حاضر نیستند حقیقت را بگویند. از این رو خداوند در قرآن مجید مى فرماید که سخن مى گویید عدالت را رعایت کنید حتى اگر در مورد نزدیکانتان بوده باشد و به عهد خدا وفا کنید. انعام،آیه 242 (و در جاى دیگر (» این چیزى است که خداوند شما را به آن سفارش مى کند تا متذکر شوید اى کسانى که ایمان آورده اید! به طور جدّى در پاسدارى از عدالت برخیزید و براى خدا «: مى فرماید گواهى دهید اگرچه ]این گواهى[ به زیان خود شما یا پدر و مادر یا نزدیکان شما بوده باشد. براى هر کس که شهادت مى دهد چه غنى باشد یا فقیر، خدا سزاوارتر است که از آنها حمایت کند. بنابراین از هوى و هوس پیروى نکنید که از حق منحرف خواهید شد و اگر حق را تحریف کنید و یا از اظهار آن ) نساء،آیه 244 ( ». اعراض نمایید خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است انصاف از دیدگاه روایات:در روایات نیز سفارش زیادى درباره رعایت انصاف شده است که به بعضى از آنها اشاره مى شود .

-9 مکارم اخلاق:مردى خدمت رسول خدا)ص( رسید و گفت: مرا از مکارم اخلاق آگاه کن. پیامبر مکارم اخلاق عبارت است از :عفو کردن کسى که به تو ستم کرده است. پیوند با «: اکرم)ص( فرمود 11

کسى که از تو بریده است. بخشش به کسى که تو را محروم کرده است.حقگویى گرچه به ضرر خودت ) مجلسی،بحارالانوار،ج 22 ،ص 429 (». باشد کسى « : -1 علامتایمان:پیامبر اکرم)ص( یکى از نشانه هاى مؤمن واقعى را انصاف دانسته و میفرماید

مجلسی،بحارالانوار،ج (». که با فقیر، همدردى کند و در باره مردم با انصاف باشد مؤمن واقعى است ) 72 ،ص 24 هر کس با مردم به انصاف رفتار کند خداوند بر «. -3 وسیلهکسبعزّت:امیر مؤمنان علی)ع( میفرماید ) مجلسی،بحارالانوار،ج 72 ،ص 44 (.» عزتش بیفزاید بالاترین اعمال سه چیز است :رعایت انصاف نسبت به «: -4 بهتریناعمال:امام صادق)ع( مى فرماید مردم تا آنجا که هر چه براى خود دوست دارى براى آنان نیز دوست بدارى .مواسات نمودن با برادرت ) مجلسی،بحارالانوار،ج 72 ،ص 4 (».. در مال، یاد خدا در هر حال سه دسته اند که در روز قیامت از دیگران به رحمت «: -5 وسیلهقرببهخدا:امام صادق)ع( میفرماید

خدا نزدیکترند تا از حساب خلق فارغ شود :کسى که در هنگام خشم، قدرتش او را به ستم کردن به زیردستانش دعوت نکند. کسى که هنگام قضاوت بین دو نفر به اندازه یک جو به هیچ طرف گرایش پیدا ) مجلسی،بحارالانوار،ج 72 ،ص 47 (». نکند .کسى که حق را بگوید؛ خواه به ضرر او باشد یا به سود او نسبت به «: فرمانامیرمؤمنان)ع( بهمالکاشترحضرتعلى)ع( در فرمان خود به مالک اشتر میفرماید خدا و بندگانش انصاف را از دست مده و نسبت به اطرافیان و خانواده و زیر دستانت انصاف داشته باش که اگر انصاف، پیشه خود نسازى ستم کرده اى و کسى که به بندگان خدا ستم کند خدا دشمن اوست و کسى که خدا دشمن او باشد دلیلش را باطل مى سازد ]عذرش را نمى پذیرد[ و چنین شخصى با ) دشتی، باترجمه نهج البلاغه،نامه 44 (». خدا در جنگ است مگر آنکه دست از ستم بردارد و توبه کند

سختترینتکالیفالهى:

رعایت انصاف کارى دشوار است و انسان باید به آن اهمیّت بدهد. امام آیا شما را به سخت ترین چیزى که خدا بر خلقش واجب کرده آگاه نسازم؟ «: صادق)ع( در حدیثى فرمود». و آنگاه سه موضوع را بیان کرد که نخستین آنها از انصاف دادن به مردم است

یکی از دوستان و یاران امام صادق)ع( نامه اى که در آن برخى از مسائل مورد نیاز خود را سؤال کرده بود به همراه شخصى به نام عبد الاعلى که عازم مدینه بود خدمت آن بزرگوار فرستاد و در ضمن از آن شخص )عبد الاعلی( خواسته بود که به طور شفاهى حقوقى را که یک نفر مسلمان بر سایر مسلمانان دارد بپرسد .عبد الاعلى مى گوید: خدمت امام صادق)ع( شرفیاب شدم و نامه را تسلیم حضرت کردم و 12

سؤالى که در باره حقوق برادران دینى داشتم مطرح ساختم اما بر خلاف انتظار، امام صادق)ع( به همه سؤالها جواب داد جز درباره حقوق برادر مسلمان بر برادر مسلمانش .هنگامى که خواستم از مدینه خارج شوم براى خداحافظى به محضر امام صادق)ع( شرفیاب شدم و عرض کردم: به سؤال من پاسخ ندادید؟ فرمود :مى ترسم حقیقت را بگویم و شما عمل نکنید و از دین خدا خارج شوید .آنگاه فرمود: از جمله سخت ترین تکالیف الهى در باره بندگان خدا سه چیز است: اول، رعایت عدل و انصاف میان « خود و دیگران، بطوریکه با برادر مسلمان خود آنچنان رفتار کند که دوست دارد او با وى چنان رفتارىداشته باشد.دوم، آنکه مال خود را از برادران مسلمان مضایقه نکند و با آنها به مواسات رفتار نماید .سوم، در هر حال به یاد خدا باشد و مقصود از یاد کردن خدا این نیست که پیوسته سبحان اللّه و الحمد للّه بگوید بلکه مقصود این است که اگر با کار حرامى مواجه شد خدا را در نظر بیاورد و آن کار را ]22[». انجام ندهد

انواع انصاف:

انصاف دارای انواع و اقسام متعددی است که در اینجا به چند مورد به عنوان نمونه اشاره میشود:

-9 انصاف درسخن

انسان باید به سخنان دیگران آن گونه بنگرد که به سخنان خویش مى نگرد و از آن همان گونه دفاع کند که از سخن خویش دفاع مى کند و به تعبیر دیگر طالب حق باشد و آن را در نزد هر کس و هر جا بیابد پذیرا شود؛ هر چند گوینده حق، یک فرد عادى و او عالمى بزرگ و پرآوازه باشد.انصاف که در روایات اسلامى از آن ستایش فراوان شده به معنى یکسان نگریستن به منافع خویش و دیگران است و یکى از شاخه هاى آن انصاف در سخن مى باشد. در حدیث معروفى مى خوانیم که امام صادق)ع( فرمود:

برترین اعمال سه چیز است: رعایت انصاف در حق مردم نسبت به خویشتن تا آنجا که چیزى را براى  «

خود نخواهى مگر اینکه همانندش را براى آنها بخواهى و مواسات با برادر دینى در مال و ذکر خدا در 2) مجلسی،بحارالانوار،ج 72 ،ص 42 ( ». هر حال

-1 انصاف درعمل

با خدا و با مردم، با خویشاوندان « : امیرالمومنین علی)ع( در نامه ای به مالک اشتر در این مورد می فرماید

دشتی،ترجمه نهج (»… نزدیک و با افرادى از رعیّت خود که آنان را دوست دارى انصاف را رعایت کن

) البلاغه،نامه 44

13

-3 انصاف درقضاوت

رعایت انصاف در زندگى انسان مراحلى دارد که هر شخصى در هر موقعیتى که قرار گرفته باشد باید به تناسب آن موقعیت، انصاف را رعایت کند. چه بسا که رعایت نکردن انصاف، دنیا و آخرت انسان را تباه سازد و مهمترین مورد رعایت انصاف در مقام قضاوت است. کسى که بر کرسى قضاوت و حکومت مى نشیند باید جز حق و حقیقت چیز دیگرى را منظور ندارد. اگر تحت تأثیر دیگران قرار گیرد و یا به خاطر خویشاوندى و دوستى به یکى از طرفین دعوى متمایل شود مسلّما از حکم خواهد کرد و کسى که بر خلاف » ما انزل اللّه « مسیر عدالت و انصاف منحرف شده و بر خلاف حکم خداوند داورى کند از ستمکاران و فاسقان و کافران است. خداوند در قرآن کریم مى فرماید :

) مائده،آیه 55 ( ». آنها که به احکامى که خدا نازل کرده حکم نمى کنند کافرند « ) مائده،آیه 54 ( ». هر کس به احکامى که خدا نازل کرده حکم نکند ستمگر است « ) مائده،آیه 57 (». کسانى که بر طبق آنچه خدا نازل کرده حکم نمى کنند فاسق اند «

اگرچه هرگاه سخن از قضاوت و شرایط قاضى و اهمیت آن در اسلام به میان مى آید ذهن انسان متوجه قضاتى که در مراحل عالى قضاوت قرار گرفته اند مى شود ولى قضاوت منحصر به قاضى رسمى و منصوب از طرف امام یا نایب امام نیست؛ زیرا حکم کردن شامل مواردى که به نظر ما جزئى و کم ) اهمیت مى آید نیز مى شود.)مهدوی کنی،نقطه ی آغازدراخلاق عملی،ص 49

14

اسلام وعدالت جنسیتی

با تامل در مجموعه احکام وتوصیه هایی دینی می توان دریافت که دین اسلام نگرشی مساوات طلبانه نسبت به هردو جنس دارد،همچنین به لحاظ هویت تاریخی از یک سو و توجه به اصل کرامت اسلامی ازسوی دیگر،تنها مکتبی که به زن شخصیت داده وبرای وی ارزش واعتباراجتماعی قایل شده وبه واقع عدالت جنسیتی را پاس داشت، اسلام است.این مهم از رهگذرتوجه به مسئولیت های سنگین ناشی از قدرت وتوان زن که به او در این آیین الهی عطا شده ،قابل درک وفهم اسست.این اهتمام از این حیث قابل تامل می نمایدکه به رغم عدم حضورمستقیم زن در عرصه ی عمومی وتصدی همه مسئولیت هایی که مردان به تناسب توانمندیهای خاص خود عهده های آن می شوند،اما کارآمدی زن در این غیبت ظاهری را از نظر دور نداشته است.همچنین درحالی که در نظریه فمنیسم هرگونه مکمل بودن زن ومرد مردوداست،اسلام با تاکیدبرنقش های اجتماعی متفاوت برای زنان ومردان به آن اصرارمی ورزد )پایان ) نامه کارشناسی ارشد،جعفری نژاد،ص 53

اسلام ونفیش به هک هتریزن درعرصه ی عمومی

از آن جا که غلبه ی حضورمردان در عرصه عمومی بر زنان وتصدی مسئولیت های اجرایی توسط آنان،این شبهه را پدیدمی آوردکه این کهتری اصولاً ریشه در بینش سیاسی اسلام دارد.بایدتوجه داشت،دیدگاه اسلامی بیان می کند میان زن ومرد در دستیابی به پیشرفت هیچ تفاوتی وجود ندارد. دیدگاه اسلامی معتقداست که اسلام نقش های اجتماعی را برای زن تحریم نکرده است،زیرااستدلال تمامی افرادی که نقش زن در بعد اجتماعی مخالفند،برپایه مسایل اخلاقی استوار است.آنان براین عقیده اند که شرکت زن در مسایل اجتماعی ،موجب انحطاط اخلاقی او می شود وهرعملی که فساد اخلاقی اورابه دنبال داشته باشد،در نگرش اسلام حرام است.اگر غرایز درونی بتواند انسان را به انحراف بکشاند،بی تردیدمیان زن ومرد هیچ تفاوتی وجود نداردواز سوی دیگر جوهره ی عقل،تلاش وایمان نیز در مرد و زن یکسال است.بنابراین هیچ دلیلی وجود نداردتا با این ادعای واهی زن را در حصار نقش خاصی زندانی کند. اسلام برابری وتشابه را برای زن ومرد می کند وعدالت رابه جای آن قبول داردوبیان می کند هرچند

تفاوتی بین زن ومرد به لحاظ هویتی وجود ندارد،اما تشابه طلبی نه تنها به چنین هدفی معطوف نیست بلکه چه بسا به ضعف شخصیت وهویت زن هم تمام می شوداز این رو تفاوت میان این دو جنس در برخی از احکام ومقررات اعتباری به هیچ وجه به معنای برتریی شخصیت ومنزلت یکی بردیگری نیست بلکه به این معنا است که زن ومرد را از یکدیگرجدا کندوهریک را در حوزه ی ویژه ای مورد 15 بررسی قراردهدبلکه درمیان جامعه مسئولیت هایی دیده می شودکه میان زن ومرد مشترک است وهریک ازاین دو می توانند آغازگرآن باشند،هرچند برخی از مسئولیت ها تنها به زن اختصاص دارد،اما ) دربسیاری از موارد هر یک به اندازه ی دیگری می توانددر برپایی عدالت موثر باشد)همان،ص 52

شاخص های عدالت جنسیتی ازدیدگاه اسلام

هویت جنسیتی زن ومردونقش های جنسیتی آنها در اسلام شاخصه ها و ویژگی هایی داردکه نشان دهنده ی عدالت جنسیتی است.

تساوی درارزشها:

از دیدگاه اسلامی زن ومرد به جهت داشتن هویت انسانی مشترک واز جهت ارزشی ،ترجیحی بریکدیگر مگر به سبب تقوی نداردولذا هیچ یک از نقش های اجتماعی آنها به دلیل جنسیت نمی تواندمتصف به ارزش برتر و پست تر شود.

 :

یکی از شاخصه های عدالت جنسیتی تناسب وتوازن نقش ها با جنسیت است.از دیدگاه اسلام باورها،ارزش ها،وهنجارها سازنده ی نقش های جنسیتی است وبا جنسیت متفاوت زن ومرد تناسب دارد.برای مثال، این دیدگاه معتقد است که نقش مادری نقش جنسیتی است که مناسب با تحمل پذیری بالای مادر،ویژگی های عاطفی مادر وشرایط ویژه کودک است.

تقارن اخلاق وحقوق:

یکی از دیگراین شاخصه هااین است که حقوق وتکالیف نباید زمینه ظلم اخلاقی رافراهم کند.زیرا زن ومرد حق رشد اخلاقی ومعنوی را در جامعه وخانواده دارند.به عنوان مثال،نقش هایی که اجرای آن عفاف زنان را مخدوش می کند یا به حیثیت اخلاقی زن آسیب برساند شاخصعدالت جنسیتی را ندارد.

عدم تبعیض درمزایا

:در مواردی که زنان نقش هایی اجتماعی یا مسئولیت هایی را برعهده دارند،با دارابودن شرایط لازم وهمسان با مردان ،برابری مزایا ودستمزد ایشان شاخص دیگری در عدالت ) جنسیتی است)همان ص 52 و 54

اخلاق وحقوق خانواده

از دیدگاه قرآن کریم، زندگی حقیقی در سرای آخرت تحقق می یابد و زندگی دنیا جز سرگرمی و .) بازیچه نیست، اماتأثیر زندگی دنیوی بر چگونگی حیات جاوید سرای آخرت حتمی است)الاسراء،آیه 72

بر این اساس، یکی از مهم ترین رسالت های اسلام، کمک به انسان در فراگیری اخلاق و آیین زندگی و تعامل صحیح با خدا، خود و دیگران است؛ به عبارت دیگر یکی از اهداف دین اسلام، به هنجار نمودن 16رفتارودرمان بیمارهای نفسانی انسان و در نتیجه ایجاد جامعهی مطلوب و برخوردار از موازین صحیح اخلاقی است. در این میان، پای بندی به موازین اخلاقی در خانواده،به ویژه رعایت انصاف وعدالت درروابط زوجین در مقام کوچک ترین نهاد جامعه از اهمیتی ویژه برخوردار است.

 :

در نظام حقوقی اسلام، که بر دیگر نظام های حقوقی مزیت دارد، میان شؤون مختلف بشر تفکیک و تجزیه وجود ندارد، بلکه همه آن ها منظور بوده و به شکل هماهنگ و به صورت قانون به بشریت عرضه شده است؛ به گونهای که اقتصاد اسلام از حقوق، و حقوق آن از اخلاق، و اخلاقش از سیاست، و سیاستش از مقولهی توجه به خدا قابل تفکیک نیست.

در مجموع، اسلام، احکام فرعی عملی خود را با توجه به اصل رأفت و رحمت، مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعی و با رعایت دقت در احقاق حق، عدالت و احترام به حقوق مادی و معنوی انسان قرار داده است. قرآن کریم در جاهای مختلف، انسان را به رعایت عدالت توصیه فرموده است:

یا أیّهَا الّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوّامینَ لِلّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلی ألاّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أقْرَبُ لِلتّقْوی وَ اتّقُوا اللّهَ إِنّ اللّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ)]مائده،آیه 4[. خداوند در این آیه عدالت انسان های با ایمان را به تقوای آنها پیوند میدهد؛ بدین معنا که ایمان و عدل مؤمن در اخلاقش متبلور می گردد.

انسان از سه جهت باید عدالت را رعایت کند؛ در رابطه با خدا، خود و دیگران. رعایت عدالت نسبت به دیگران به صورت های مختلف متبلور می گردد. برای مثال، لازمهی رعایت عدالت نسبت به همسر، خوشرفتاری و رعایت حقوق اوست. این امر در مورد فرزندان، با تربیت و تشویق آن ها به عبادت و بندگی خداوند و پرهیز از تبعیض بین آنها محقق می گردد. نسبت به خویشان نیز، با رعایت انصاف تحقق مییابد.

بنابراین عدالت، یک ارزش اخلاقی است که رعایت آن چنان که گذشت در همه شؤون زندگی فردی و اجتماعی انسان لازم و ضروری است. در این میان توجه به اخلاق در خانواده در مقام کوچک ترین نهاد جامعه از اهمیتی ویژه برخوردار است.

17

تاثیراخلاق درحقوق خانواده

الف. اخلاق جنسی؛ اخلاق جنسی، در بردارنده مباحثی است، که حول محور غریزه جنسی و مسایل وابسته به آن شکل می گیرد؛ از قبیل: ضرورت، یا نبود ضرورت کنترل غریزه جنسی، حیا، پوشش و حجاب، وفاداری همسران، حرمت زنا و مانند آن. درباره ی علاقه و غریزه سه دیدگاه افراط، تفریط و اعتدال وجود دارد. از منظر تفریط، این غریزه ذاتاً زشت و پلید و عامل اصلی تباهی فرد و جامعه به شمار میرود.)جان بی ناس،تاریخ جامع ادیان،ترجمه علی اصغر حکمت،ص 272 ( دیدگاه افراطی، متضاد با دیدگاه یاد شده است؛ چرا که ریشه همه بدبختی ها و پلیدی ها را در سرکوب غریزه جنسی می داند. سفارش پیروان این دیدگاه بر حذف محدویت ها و نابود سازی عفت است، تا در نتیجهی آن، دل ها آرام گیرد و نظم اجتماعی برقرار گردد و بیماری های ) روانی رخت بربندد.)مطهری،اخلاق جنسی،ص 52

از دیدگاه اسلام، غریزه جنسی؛ وسیله ای برای تداوم زندگی و تضمین کننده ی بقای نوع بشر است. بهره مندی مشروع از این غریزه یکی از اسباب تکامل معنوی انسان به شمار میآید؛ به همین دلیل اسلام از یک سو با رهبانیت و ریاضت های افراطی برای مبارزه با غریزه جنسی مخالف است و از دیگر سو، بی بند و باری جنسی را به شدت نهی کرده است)جامع احادیث شیعه،ج 24 ،ص 527 (.و برای ارضای این غریزه؛ همچون سایر غرایز، حدود و شرایط وضع نموده و نادیده گرفتن این محدودیت ها را در هیچ شرایطی مجاز نمیداند.

سامان بخشی به روابط جنسی، از مهم ترین وظایف اخلاق اسلامی به شمار می رود. قرآن کریم علاقه همسران را به یکدیگر از نشانه های وجود خدا یاد میکند)روم،آیه 22 (.علامه طباطبایی)ره( در این باره می فرماید: هر یک از زن و مرد به تنهایی ناقص و محتاج به دیگری است و از مجموع آن دو، یک واحد تام به وجود می آید، که هرگاه به او رسید، آرامش پیدا می کند؛ زیرا هر موجود ناقصی، مشتاق آن ) است که به کمال خود دست یابد. )تفسیرالمیزان-ج 22 -ص 224نظام حقوقی اسلام در جایگاه دین اعتدال و نه همچون سایر ادیان که راه افراط و تفریط را پیمودهاند با این اعتقاد که نه می توان این خواسته ی غریزی و طبیعی بشر را سرکوب کرد که نتیجه آن بروز ناراحتی های روحی و روانی و اضطراب های اجتماعی است و نه می توان آن را آزاد و بی قید و شرط رها نمود؛ چرا که سرانجام آن، آسیب بنیان های اخلاقی و اجتماعی و فروپاشی کانون خانوادههاست، علاقه جنسی را نه تنها با معنویت درتضاد نمیداند، بلکه در راستای رسیدن به کمال انسانی و از 18 موجبات آرامش روحی بر میشمرد؛ مشروط به آن که با فضایل اخلاقی، مانند: حیا، عفاف و غیرت همراه گردد، و از افراط و تفریط پرهیز شود.

ب. اخلاق در زندگی مشترک؛ یکی از عوامل مؤثر در پایداری زندگی مشترک، رفق، مدارا و حسن معاشرت است. خوی نرم، اخلاق خوش و شکیبایی با دیگران، نه تنها در زندگی اجتماعی، بلکه در کانون خانواده نیز، از اهمیت ویژه برخوردار است؛ همچنان که این امر در آیات و روایات نیز مورد تأکید قرار گرفته است. قرآن کریم می فرماید: (... وَ عاشِرُوهُنّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِنْ کَرِهْتُمُوهُنّ فَعَسی أنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَ یَجْعَلَ اللّهُ فیهِ خَیْرًا کَثیرًا.قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز مقرر می دارد: زن و شوهر، مکلف به ) حسن معاشرت با یکدیگرند. )قانون مدنی،ماده 2234 پیامبر اکرم)ص( میفرماید: مُداراه النّاسِ نصفُ الإیمانِ و الرّفقُ بِهِم نِصفُ العَیْشِ ؛ مدارا با مردم، نیمی از ایمان و نرم خویی با آنان، نیمی از زندگی است.

آن حضرت پس از ازدواج دخترگرامی اش سفارش هایی به او و همسرش نمود؛ از جمله به حضرت زهرا)س( فرمود: یا بنیه نِعمَ الزوّجُ زوجُکِ لاتَعصی لَه أمراً؛ دخترم! شوهرت، خوب شوهری است. با او در هیچ فرمانی مخالفت نکن. و نیز خطاب به امیرمؤمنان)ع( فرمود: أدخُل بَیتکِ وألطفِ بِزَوْجَتِکَ و أرفُقْ بها، فإنّ فاطمةَ بضعة منّی...؛ به خانه ات داخل شو و با همسرت خوشرفتاری کن و با او مهربان باش ) که فاطمه پاره ی تن من است.)مجلسی،بحارالانوار،ج 54 ،ص   242

امیر مؤمنان)ع( فرمود: فواللهِ ما أغْضَبْتُها، و لاَ أکرَهتُها عَلی أمرٍ حتّی قَبَضَهَا اللهُ عزّوجلَّ وَلا أغضَبْتَنِی، ولا عَصَتْ لِی أمراً، و لَقَدْ کُنْتُ أنظُر إلیها فَتنکَشِفُ عنّی الهُمُومُ و الأحزان؛ به خدا سوگند که تا هنگام از دنیا رفتن فاطمه، او را به خشم نیاوردم و او را وادار به انجام کاری نکردم، او نیز مرا به خشم نیاورد و دستوری از من را سرپیچی ننمود. به او می نگریستم؛ در حالی که ناراحتی ها و غصه ها از من زدوده ) می شد.)مجلسی،بحارالانوار،ج 54 ،ص 245

مدارا، موجب جلب محبت می شود و زندگی مشترک را از اضطراب و آشفتگی درونی و ناسازگاری دور می سازد، و وسیلهی بقا و پایداری زندگی میگردد. با مدارا می توان زمینه های تعارض را که به صورت طبیعی و نتیجه ی سلایق متفاوت است کوتاه، یا برچید. البته مدارا به معنای بی تفاوتی در زمینه ی اوامر و نواهی الهی نیست، بلکه در راستای عمل به فرامین ارزشمند الهی است؛ همچنان کهخدای متعال در برخورد با زنانی که بیم نافرمانی آنان می رود، امر به خوش رفتاری و مدارا نموده و

19

می فرماید: (وَالّتی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ؛)نساء،آیه 45 ( زنانی را که از بیفرمانی آنان بیم دارید ]نخست[ پندشان دهید.

به همین دلیل حضرت علی)ع( در نامه به فرزند گرامیاش می نویسد: إنَّ المَرأةَ رَیحانَه وَلَیْسَتْ بِقَهْرِمانَه زن؛)نهج البلاغه،نامه 42 ( همچون گلی است که باید رعایت حال او را نمود و نباید همانند قهرمان با او برخورد کرد.

مهمترین آثاروبرکات مراعات انصاف درزندگی

-2 دوام پیوندهای در زندگی وتداوم محبت:امام علی )ع(می فرماید:انصاف دل را الفت می بخشد،ونیزمی فرمایندبارعایت انصاف است که پیوندها دوام می یابد.

-2 از بین بردن اختلافات در زندگی:حضرت علی می فرمایند:انصاف اختلاف را از بین می بردوموجب همبستگی می شود.

-4 مراعات انصاف عامل رزق وروزی : کسی که خدا رابه یاد ندارد وبی انصافی می کند خداوندهم اورا به تنگدستی گرفتار کرده وبرکت را از سرسفره او برمی دارد.

نظریه انصاف

نظریه ی انصاف ریشه در اقتصادداردتحقیقات اولیه در مورد نظریه به افزایش بهره روی کارکنان به وسیله اختصاص منصفانه پاداش ها مرتبط بود)برنشتاین، 2929 ،هومنز، 2922 ،لالر، 2924 ،به نقل از پری، 2335 (.بعدها نظریه ها انصاف در جامعه شناسی به کاربرده شد وسرانجام در روانشناسی مورداستفاده قراگرفت)والستر،برشیدووالستر 2974 (انصاف به احساس تعادل در پیامدها)پاداش ها وخسارات(وسرمایه گذاری های شرکاءدر ارتباط اشاره دارد.نظریه ی انصاف یک مدل کلی برای درک روابط میان فردی که تواماًبراساس اصول تقویت ونیز مضمون اقتصادی است ارائه می دهد.این نظریه سعی داردرضایت افراد ازیک رابطه را برحسب ارزیابی ادارک آنها از توزیع منصفانه یاغیرمنصفانه منابع در طول روابط میان فردی بررسی کند.

بهترین تعریف برای انصاف این است که آن راحالتی از یک موازنه بدانیم که زمانی به دست می آید که برای شرکت کنندگان در یک تعامل یا سازمان مشترک نتایجی مناسب با درون دادهایشان اختصاص یابد.

در نظریه انصاف سه متغیر اصلی وجود دارد که در ادارک فرد از این که آیا در ارتباط سود برده یا ضرر کرده اند نقش دارد.این سه متغیر عبارتنداز:سطوح انصاف،مساوات وپاداش 21

)والستر،برشید، 2972 ،به نقل از فرامرزی، 2444 (انصاف:به صورت نسبت آنچه فرد در ارتباط سرمایه گذاری می کند وآنچه از ارتباط دریافت می کندوآنچه از ارتباط دریافت می کند تعریف شده است.مساوات:یعنی درجه شباهت نسبت انصاف برای شرکاء پاداش:یعنی مطلق منفعتی که فرد از رابطه به دست می آورد.

برون داده ها یا نتایج به صورت پیامدهای مثبت یا منفی هستند که هر فردی در ارتباط با دیگران به بارآورده است وایین پیامدها بوسیله یک ناظر)که می تواند یک شرکت کننده یا مشاهده کننده در رابطه) باشد(قابل درک است)والستر،برشیدو والستر، 2974

درون دادها نقش های شرکت کنندگان در یک مبادله اجتماعی هستند که او را مستحق پاداش یا هزینه می کنند)والستر،برشید و والستر، 2974 (.چون یک شخص ممکن است واقعاً هم نقش مثبت وهم نقش منفی در حالت دونفره،گروهی یااهداف سازمانی داشته باشد،درون داده ها هم می توانند این ارزش ها را داشته باشنده.درون داده های مثبت را محاسن )ارائه(ودرون داده های منفی را معایب )خسارات( می گویند.

طرح یک سوال:

حال این سوال برای محققان خانواده مطرح است که آیا مردم در سراسر جهان به یک اندازه در مورد انصاف در رابطه عاشقانه خود نگران هستندویا این که آیا تئوری انصاف قابل انطباق با همه مردم در همه فرهنگ ها وهمه دوره های تاریخی هست؟

دریک سری ازمطالعات برای پاسخگوئی به این سوال ،در یک تحقیق کیفی با چند گروه قومی مختلف از جمله اروپایی-آمریکایی،آسیایی-آفریقایی وسرخپوستان مصاحبه شد.آن ها به این نتیجه رسیدند که تئوری انصاف به طرز شگفت آوری واکنش مردان وزنان در برابر انصاف وبی انصافی را پیش بینی می کند.هردو نمونه غربی وغیر غربی انصاف رامهم وبسیار مهم در رابطه عاشقانه می دانستند.مردان وزنان دربرابر رفتار غیر منصفانه واکنش نشان می دهند. همه راضی تر هستند زمانی که دقیقاً همان

چیزی را دریافت می کنند که سزاوارش هستند نه بیشتر)شاید(ونه کمتر )مطمئناً( بررسی محققان میان فرهنگی نشان می دهدکه زنان ومردان در فرهنگ های فرد گرا مانند شمال آمریکا به مراتب بیشتر نگران عدالت در رابطه ی خود هستند نسبت به فرهنگ های جمع گرا مانند آسیا وآفریقا)هاتفیلد،راسپن، 2334 ،مارکوس وکیتامایا، 2992 ،به نقل از عامر-ریان وهمکاران، 2337 (تقریباً به طورجهانی نظریه پردازان فرهنگی براین باورندکه ارزش های فرهنگی تاثیر عمیقی بر، 2:تغریف مردم از عدالت وانصاف 2:میزان اهمیت به انصاف وعدالت 4:این که چون نوع مالکیت هایی منصفانه به نظر 21 برسند مثلاً براساس شایستگی 5:چگونه در نظر گرفتن عدالت در روابط نزدیک و 4:چگونه نشان دادن به .) نابرابری در روابط ناعادلانه دارد)تریاندیس، 2332

فرضیه نظریه ی انصاف درروابط صمیمانه

-2 درروابط عاشقانه زود گذرودائمی زوج هایی که احساس می کنند روابط آن ها منصفانه است بیشتر احتمال دارد که روابط صمیمانه تری راتجربه کنند نسبت به آنهایی که در روابط غیر منصفانه درگیرند.آنها رضایت بیشتری دارند واحتمالاً واحتمالاً انتظار می رود که روابطشان همیشگی ودائمی شود.

-2 هنگامی که بی انصافی آرامش زوجین را به هم می ریزد،زوجین تلاش خود را جهت حل کردن این مساله وبازگرداندن برابری در رابطه در رابطه ادامه می دهند.مردان وزنانی که در رابطه احساس محروم ماندن از حقشان را می کنند باید برانگیخته شوند که در رابطه خواستار سهم بیشتری از شریک شان باشند.مردان وزنانی که از رابطه سود برده اند باید از خواسته ها وحق شریک شان آگاه شوند.بنابراین به چیز منصفانه خواهد شد.

4.در همه روابط مطمئنا دوره هایی از بحران وجود دارد)زمان ازدواج،زمان تولد اولین بچه،زمانی که یکی از زوجین شغل خود را از دست می دهد(در چنین زمان هایی از تغییرات ناگهانی،رابطه نامتعادل می شود.اگر زوجین قبل ودر طول وبعد از چنین بحران هاییی باهم در ارتباط باشند احتمال دارد که آن ها بفهمند دوره های بحران نگران کننده اند وسعی کنند مجدداً انصاف را برقرارکنند.در غیر این صورت رابطه ممکن است از هم بپاشند..

5.انصاف ثبات رابطه رامتاثرمی سازد.درمیان روابط منصفانه به طور ویژه با ثبات هستند.در حقیقت بیشتر محتمل است که روابط منصفانه سالم بمانند وشرکت کننده ها در روابط منصفانه ارتباط طولانی ) تری را خواهند داشت وروابط غیر منصفانه ناپایداراست وادامه پیدا نمی کند)فرامرزی، 2444

نتیجه گیری :

-9 رعایت انصاف درخانواده معیارارزشمندی درپیشگاه الهی

در فرهنگ دینی معیار های مختلفی برای سنجش خوب و بد بودن انسانها ارائه شده است . انسان با شناخت این معیارها میتواند میزان رشد و سقوط خود را در مسیر آفرینش تشخیص دهد. یکی از اصلی ترین این معیارها ، زندگی مشترک است . از نگاه دینی کسی که در زندگی مشترک حقوق همسر خویش 22

را ادا کند، جزو بهتران انسانها و برعکس ، هرکه در رابطه با همسر خویش ، اهل انجام وظایف نباشد ، از بدترین انسانها محسوب می شود.

ما در ابعاد گوناگونی از زندگی پذیرفته ایم که باید راه را از چاه تشخیص داد ، قبول کرده ایم که بسیاری از کارها مهارتهایی را لازم دارد که بدون آن نمی توان موفقیت لازم را در آن کار کسب کرد ، باور کرده ایم که برای یادگیری برخی از این مهارتها باید دقت ویژه صرف کرد ، اما چرا بسیاری از ما هنوز به این باور نرسیده ایم که زندگی مشترک یکی از بزرگترین اتفاق های زندگی هر انسانی بوده و موفقیت در این آزمون حیاتی ، نیازمند به یادگیری مهارت های خاص آن است.

-1 رعایت انصاف معیارارزشمندی برای رسیدن به هدف زندگی

بخاطر خدا باید زندگی کرد ، بخاطر خدا باید منصف بود ، بخاطر خدا باید سکوت کرد ، بخاطر خدا باید فریاد کشید ، بخاطر خدا باید کار کرد ، بخاطر خدا باید آش پزی کرد ، بخاطر خدا ... . فقط بخاطر خدا .

شاید کاملترین تعبیر درباره " زندگی بخاطر خدا "، تعبیر خود خداوند در قرآن باشد که به پیامبر اکرم )ص( فرمود :

بگو : در حقیقت ، نماز من و ]سایر[ عبادات من و زندگی و مرگ من ، برای خدا ، پروردگار جهانیان « سوره انعام آیه 222 ». است اگر مقصد زندگی خدا باشد ، خوشحالی ها و ناراحتی ها ، شکست ها و پیروزی ها و بسیاری از مفاهیم کلیدی زندگی ، تعریف جدیدی پیدا می کند.شکست یعنی دور شدن و فاصله گرفتن از مقصد که همان خدا است ، پیروزی یعنی نزدیک شدن و رسیدن به خدا . چه چیزی مرا خوش حال می کند ؟ هرچیزی که مرا به خدا برساند . چه چیزی مرا آزرده خاطر می کند ؟ هرچیزی که مرا از خدا دور کند.

-3 رعایت انصاف پشتوانه ارزشمندی برای دستیابی به موفقیت درزندگی مشترک وهدف زندگی مشترک

باید دید هدف از » ؟ نشانه موفقیت زندگی مشترک چیست « : برای پیدا کردن پاسخ این پرسش که زندگی مشترک چیست ؟ از نگاه قرآن هدف از زندگی مشترک رسیدن به آرامش است .

و از نشانه های او این است که از ]نوع[ خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدان ها آرام گیرید ، و « میانتان دوستی و رحمت نهاد . آری ، در این ]نعمت[ برای مردمی که می اندیشند قطعا نشانه هایی استسوره روم آیه 22 » . 23

اما این آرامش به چه کار می آید ؟ آرامشی که محصول ازدواج می باشد ، سرمایه ای برای رسیدن به رشد و کمال انسانی است که فلسفه آفرینش ما در آن معنا می شود . خداوند درباره نتیجه سکونت و آرامش می فرماید :

» . او است آن کس که در دل های مومنان آرامش را فرو فرستاد تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند « سوره فتح آیه 5

با توجه به این آیه باید گفت انسان ها برای رسیدن به رشد ایمانی نیازمند آرامش هستند . یکی از ابزارهای لازم برای رسیدن به این آرامش ، ازدواج است . حال با کنار هم قرار دادن این دو آیه می توان گفت که نشانه موفقیت در زندگی مشترک آن است که ما در کنار هم احساس آرامش کرده و با سرمایه چنین آرامشی ، پله های رشد و کمال را یکی پس از دیگری طی کنیم .

-4 رعایت انصاف عامل ارزشمندیبرایپرنگهداشتنکانونخانهازمعنویت

در حال حاضر یکی از مخاطرات خانواده های مسلمان کم رنگ شدن معنویت در خانه ها است که نتیجه آن شدت گرفتن مسائل مادی و شهوانی در محیط خانه است . هرچقدر در فضای خانواده پشتوانه های معنوی کم رنگ تر گردد اختلافات بیشتر و زمینه های خیانت و دوری همسران فراهم تر می گردد . بنابراین باید این نکته مهم مورد توجه قرار گیرد که معنویت در خانواده را فراتر از انجام واجبات و ترک محرمات دید و آموزه هایی ارزشمند در تقویت معنویات همچون عدل و انصاف را در روابط زوجین برجسته دید .

-5 رعایتانصافحرکتارزشمندیدرراستایقراردادنخوددرجایگاهمشخصهستی

در رعایت انصاف برکتی ارزشمند همچون رضایت قلبی از جایگاه زن بودن یا مرد بودن نهفته است . مرد و زنی که انصاف را از شریک زندگی خود درک می کنند به انجام وظیفه زن بودن و مرد بودن خود رضایت مندتر است و وظایف طبیعی خود را بهتر انجام می دهد. طبق استعداد های طبیعی مرد و زن ، هرکدام وظیفه ای به دوش دارند . زن به جهت برخوردار بودن از احساسات لطیف باید مدیریت عاطفی خانه را بر دوش بگیرد. این کم وظیفه ای نیست .خانه بی عاطفه ، خانه ارواح است . زندگی در خانه پر از امکانات رفاهی ؛ اما بی بهره از عاطفه ، زندگی نیست ، مرگ تدریجی است . وظیفه مرد هم مدیریت اقتصادی و منطقی خانه است ؛ آن هم به جهت استعداد ها و روحیاتی که به طور طبیعی در او وجود دارد. آن گونه که زن از عهده تربیت بچه برمی آید ، مرد نمی 24 تواند ؛ چرا که سرمایه لازم برای تربیت ، عاطفه بسیار زیاد و لطافت قلب است که مرد در این اندازه از

آن برخوردار نیست .

حالا اگر زن بخواهد از این جایگاهی که به طور طبیعی دارا است ، خارج شده و مرد هم بخواهد در جایگاه زن قرار بگیرد ؛ نه تنها کارها به سامان نمی رسد ؛ بلکه به جای کار ، خراب کاری هایی شکل می گیرد که درست کردنش کاری است کارستان .

زیبایی اندام انسان در این است که هرکدام در جای خود قرار گرفته و کار مخصوص به خود را انجام می دهند . اگر روزی گوش بخواهد در جای چشم قرار بگیرد و به جای شنیدن ببیند ، هم قیافه انسان خنده دار می شود و هم این که نمی توان ببیند . اندام وار بودن عالم خلقت ، یعنی همین . زن باید زنانگی کند و مرد ، مردانگی و اصلا زیبایی زندگی در این است که هر کدام کار خود را انجام دهند .

زنی که در جایگاه مردانگی قرار می گیرد ، علاوه بر آن که نظم طبیعی خانواده را برهم می زند ، نمی تواند از عهده جایگاه جدید خود برآید؛ چرا که در طبیعت او چنین سرمایه ای نیست . باید اندام وار بودن جهان آفرینش را پذیرفت که هرچیزی به جای خویش نیکو است .

-6 رعایت انصاف زمینه تداوم محبت به عنوان روح زندگی مشترک

به طور کلی در روابط اجتماعی ، رابطه محبت آمیز نقش تعیین کننده ای دارد ؛ به اندازه ای که در روایات ما آن را نیمی از عقل برشمرده اند . رسول خدا )ص( می فرمایند : دوستی ورزیدن با مردم نیمی از عقل است .

محبت ، یک نیاز فطری است . امام سجاد )ع( در زیارت امین ا... ، برآورده شدن این نیاز را از خداوند طلب کرده ، می فرماید : خداوندا مرا دوست دار اولیای برگزیده ات بنما ؛ در زمین و آسمان ، محبوبم گردا ن  .

در زندگی مشترک نیاز به محبت جلوه بیشتری دارد. این نیاز به قدری اهمیت دارد که سرمایه اولیه اش را خود خداوند میان زن و شوهر ایجاد می کند ؛ آن جا که می فرماید : و از نشانه های او آن است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید ، و میان شما و هسرانتان علاقه شدید و رحمت قرار داد بی شک در این ) نعمت الهی ( برای گروهی که می اندیشند نشانه های قطعی است . سوره روم آیه 22

محبت بنیان زندگی مشترک است . اگر بر فرض ، دو نفر در تمامی معیارهای عقلانی باهم باشند ؛ اما به هر دلیلی یک دیگر را دوست نداشته باشند ، نمی توانند با هم زندگی خوبی را آغاز کنند . اگر بعد از 25

ازدواج هم یکی از دو طرف احساس کند که همسرش او را آنگونه که باید ، دوست ندارد ، آرام آرام اختلاف ، مهمان ناخوانده زندگی آنان می شود.

برخی باور ندارند که با یک انسان زندگی می کنند. برخی هم نمی خواهند بپذیرند که انسانها نیازمند به محبت هستند . برخی هم نمی خواهند فرقی میان شریک زندگی شان با شریک کاری شان بگذارند ؛ اما باید پذیرفت که همسر انسان ، یک انسان است و انسان نیازمند به محبت است و شراکت در زندگی بدون محبت ادامه پذیر نیست و رعایت انصاف در تحقق این امر تاثیر مشخصی دارد .

26